در این مقاله محافظ برق را مورد بررسی قرار می دهیم و یک نمونه مدار محافظ برق رایج در بازار را در اختیار علاقمندان قرار می دهیم و نکاتی که برای تعمیر یک محافظ برق نیاز است را بیان می کنیم.
محافظ برق چیست ؟
محافظ برق یک دستگاه الکترونیکی است که لوازم برقی ما را در برابر نوسانات شدید برقی محافظت می کند . برای هر دستگاه برقی یک ولتاژ نامی تعریف شده که دستگاه در آن ولتاژ بدون داشتن هیچ مشکلی کار می کند ، اما برق شهری همیشه دارای نوساناتی می باشد که این نوسانات اگر در مقیاس کوچک باشند آسیبی به دستگاههای برقی وارد نمی کنند اما اگر این نوسانات از حدی بیشتر شوند باعث خرابی لوازم برقی می شوند و خسارات مالی برای ما در پی خواهند داشت برای جلوگیری از این امر ما از محافظ ولتاژ استفاده می کنیم.
مشخصات محافظ برق
باید به این نکته دقت داشت که یک محافظ برق با کیفیت دارای مشخصاتی می باشد که به ذکر تعدادی از آنها می پردازیم . از مهمترین خصوصیات یک محافظ برق عملکرد آن در رنج استاندارد می باشد ، رنج پایین محدوده استاندارد ولتاژ 170 ولت با تلورانس 5 ولت از بالا و 5 ولت از پایین می باشد یعنی رنج پایین در محدوده 165 تا 175 ولت می باشد و رنج بالای ولتاژ 245 ولت با تلورانس 5 ولت تعریف شده است ، یعنی ولتاژ قطع در محدوده 240 تا 250 ولت باید قرار داشته باشد .
یک محافظ برق با کیفیت خروجی را در صورتی که خارج از رنج ذکر شده باشد قطع می کند .دلیلی این خطای حد بالا و پایین به خاطر تلورانس در المانهای الکترونیکی می باشد. هر چند در محافظ برق برای دقت بالا حتی از مقاومتهایی با خطای 1 درصد استفاده می شود اما همین 1 درصد تلورانس منجر به خطای رنج بالا و پایین خواهد شد.
از دیگر ویژگی های مهم و حیاتی محافظ برق ایده آل سرعت عمل آن می باشد ، فرض کنیم برق ورودی به بالای ولتاژ استاندارد برسد در این حالت باید محافظ برق در کسری از ثانیه برق را قطع کند اگر تاخیر قطع طولانی باشد احتمال آسیب رسیدن به دستگاه وجود دارد. استفاده از سیم های مسی با کیفیت و متناسب با نوع دستگاه متصل شونده ، بدنه مقاوم و نسوز ، کلید قطع و وصل خوب ، داشتن پلاتین های برنجی از دیگر مشخصات یک محافظ برق به شمار می روند و تمام این موارد در قیمت محافظ برق تاثیر گذار هستند.
آمپر خروجی محافظ برق از نکات اساسی است که باید به آن توجه ویژه داشت ، همواره باید جریان مصرفی از محافظ برق از جریان حداکثری که روی دستگاه نوشته شده کمتر باشد .
اشتباه رایجی که بین کاربران وجود دارد این است که تصور می کنند هر چه تعداد خروجی محافظ برق بیشتر باشد ان دستگاه قدرت جریان دهی بیشتری دارد که اصلا اینطور نیست .بعنوان مثال ما اگر ده عدد شارژ برق را به یک محافظ برق متصل کنیم جریان مصرفی خیلی کمتر از این است که یک یخچال به آن متصل شود ، پس تعدد در خروجی اصلا ربطی به قدرت محافظ برق ندارد.
حتی جنس قلع استفاده شده در مونتاژ از اهمیت بالایی بر خوردار است استفاده از قلع بی کیفیت قیمت تمام شده را کاهش می دهد ، اما این امر در گذر زمان اثر خود را نشان خواهد داد و قطعی ترمینالها یا از کار افتادن برد محافظ برق نشانه های استفاده از قلع نامناسب هستند . لحیم کاری توسط قلع بی کیفیت باعث باز شدن اتصال پایه قطعه مونتاژ شده و برد می شود و درنتیجه برد محافظ برق آسیب می بیند.
زمان تاخیردر وصل محافظ برق
هنگامی که ما محافظ برق را به پریز برق متصل میکنیم زمانی سپری می شود تا برق را به خروجی منتقل کند و این تاخیر برای جلوگیری از آسیب به دستگاههای برقی در نظر گرفته شده است . بارها دیده اید هنگامی که برق از اداره برق قطع می شود پس از وصل شدن ممکن است دوباره بلافاصله یا پس از گذشت چند ثانیه قطع شود اگر تاخیری در وصل وجود نداشته باشد برق پس از وصل شدن به دستگاه شما منتقل شده و دوباره قطع می شود و این عمل یعنی آسیب رسیدن به دستگاه .
ما چند مدل محافظ برق داریم یک مدل برای لوازم الکترونیکی مانند تلویزیون ، شارژر ، کامپیوتر ، اسپیکر و … که تایم تاخیر آنها معمولا در حدود یک دقیقه در نظر گرفته شده است و مدل دیگر برای لوازمی مانند یخچال ، کولر و … که دارای موتور القایی می باشند و تایم تاخیر آنها باید در حدود 5 دقیقه در نظر گرفته شود . دستگاههایی مانند کولر ویخچال نباید در صورت خاموشی زودتر از 5 دقیقه دوباره روشن شوند.
یک نوع محافظ برق نیز وجود دارد که برای یک واحد آپارتمانی ساخته شده است و با نصب آن پای کنتور می توان از آسیبهای ناشی از نوسانات ، قطع و وصل های متوالی برای کلیه لوازم برقی استفاده کرد.
مدار محافظ برق
شکل فوق نقشه یک مدار محافظ برق که صد در صد عملی و تست شده می باشد در اختیار علاقمندان قرار داده شده است .
این مدار بعلت سرو کار داشتن با برق 220 ولت برای دوستانی که مبتدی هستند به هیچ عنوان توصیه نمی شود .
درک این نقشه می تواند در تعمیر محافظ برق نیز کمک کننده باشد.
در صورت اعلام علاقمندی خوانندگان در یک مقاله دیگر عملکرد به تشریح عملکرد این مدار می پردازیم.
تعمیر محافظ برق
برای تعمیر محافظ برق حتما اول دستگاه خود را از برق جدا کنید . در صورتی که محافظ برق شما از لحاظ عملکرد ال ای دی ها یا چراغ های نشانگر درست عمل می کند ، پس از باز کردن پیچ ها به بررسی اتصالات و لحیم های سیم به پلاتین ها بپردازید ممکن است یک قطعی در این ناحیه رخ داده باشد.
از دیگر قطعات خراب شونده و ممکن است کیلد برق یا قطعی در سیم ها باشد که براحتی با مولتی متر می توان قطع یا وصل بودن پی برد.
تاکید می کنیم همیشه در تعمیر محافظ برق یا هر وسیله برقی دیگر ابتدا آن را از برق جدا کنید .
اگر محافظ برق شما قطعی نداشت برد محافظ برق آسیب دیده است .
برد محافظ برق معمولا دارای قطعاتی مثل یک آی سی lm324 T ، تعدادی خازن ، مقاومت ، ال ای دی ، رله و دیود و ترانزیستور می باشد. ابتدا به بررسی شکل ظاهری قطعات بپردازید اگر خازنی باد کرده یا تغییر شکل ظاهری داشته باشد به تعویض آن اقدام کنید احتمال آسیب دیدن خازن پلی استر ورودی بالاست و یکی از قطعاتی که خرابی زیادی دارند همین قطعه می باشد.
مقاومتها کمتر خراب می شوند اما از رنگ و شکل ظاهری آنها می توان فهمید سالم هستند یا خیر . سپس به تست دیودها بپردازید و با تست دیود مولتی متر از صحت دیودهای برد محافظ برق اطمینان حاصل کنید و در صورت خرابی به تعویض قطعه اقدام کنید (( دقت کنید معمولا روی برد دیود زنر نیز وجود دارد که از نظرشکل ظاهری مشابه دیود 1n4148 می باشد حتما نام دیودها را با ذره بین بخوانید ))
حال نوبت به ترانزیستور می رسد که براحتی آنرا نیز می توانید با مولتی متر چک کنید و سلامت آنرا مورد بررسی قرار دهید. برای کنترل کردن ال ای دی ها و رله می توانید آنها را جدا کرده و با دادن ولتاژ به دو سرشان ببینید آیا سالم هستند یا نیاز به تعویض دارند .
در نهایت اگر تمام قطعات سالم بودند آی سی سوخته است و باید آنرا تعویض کرد.
برای تعمیر محافظ برق همیشه ترکهای پشت برد را نیز بررسی کنید ممکن است ترکی در اثر عبور جریان زیاد آسیب دیده باشد .